Onderling pastoraat
Wat is pastoraat en door wie wordt dat uitgeoefend? Onder gemeenteleden leven daar verschillende verwachtingen over. Veel mensen menen dat de predikant in de eerste plaats verantwoordelijk is voor de zielzorg. Maar wij mogen dat ook onderling verlenen.
Zonder twijfel is de taak en de verantwoordelijkheid van de kerkenraad van groot belang als het gaat om pastoraat. Toch is het de vraag of daarmee alles is gezegd. In het Nieuwe Testament wordt ons de christelijke gemeente geschetst als een op elkaar betrokken gemeenschap. Moeite en vreugde werden gezamenlijk gedeeld. Men ondersteunde en bemoedigde elkaar in het geloof. Men wekte elkaar op tot volharding. Men spoorde elkaar aan tot het horen naar en het volgen van de stem van de goede Herder.
Op elkaar betrokken
Een sprekende tekst als het gaat om het op elkaar betrokken zijn in de gemeente is 1 Petrus 4:10: ‘Laat ieder de anderen dienen met de genadegave zoals hij die ontvangen heeft, als goede beheerders van de veelsoortige genade van God.’ Dat geeft aan het pastoraat een breed perspectief. Niet alleen een kerkenraad bedrijft pastoraat. Ieder gemeentelid wordt geroepen, met zijn of haar gaven, de ander te dienen in een liefdevol omzien. Dien de ander in navolging van de goede Herder, Die gekomen is om ons allen te dienen.
Ook de kerkorde van de Protestantse Kerk schenkt aandacht aan dit tweezijdige van het pastoraat (ambtelijk en onderling). Artikel X.3 zegt: ‘De gemeente volbrengt haar pastorale taak in de herderlijke zorg aan de leden en anderen die deze zorg behoeven, opdat zij elkaar opbouwen in geloof, hoop en liefde.’ Deze formulering sluit het ambtelijke en het onderlinge pastoraat in. Ordinantie 8.4.3 van de kerkorde geeft daar nadrukkelijk woorden aan: ‘De herderlijke zorg ten opzichte van elkaar en ten opzichte van anderen krijgt gestalte in het leven van de leden van de gemeente, die worden opgewekt tot omzien naar elkaar en naar anderen die dit behoeven, als ook in de pastorale arbeid die door en onder leiding van predikanten en ouderlingen wordt verricht.’
Kleinschalig contact
Dat er recent meer aandacht is gekomen voor het onderlinge pastoraat is, naar je mag hopen, allereerst verankerd in de bijbelse legitimiteit hiervan. Daarnaast proef je, ook in de kerkelijke gemeente, de behoefte aan kleinschalig en laagdrempelig onderling contact in een samenleving die anoniemer, complexer en harder wordt. Hoe waardevol is het om voor Gods aangezicht het weerbarstige leven van 2022 te delen met mensen die hetzelfde meemaken als jij, of dat in ieder geval kunnen navoelen.
Ook zal in de groeiende aandacht voor onderling pastoraat de verlegenheid meespelen van menige kerkenraad om op een verantwoorde manier vorm te blijven geven aan het traditionele (ambtelijke) pastoraat. Wat kan het een zoektocht zijn om goede ouderlingen te vinden.
Recente praktisch-theologische literatuur biedt eveneens zicht op het onderlinge pastoraat. Een mooie vertaling daarvan is te vinden in de door de Protestantse Kerk uitgegeven Gids voor onderling pastoraat. Over meeleven met elkaar vanuit aandachtige betrokkenheid. Deze gids valt op het internet te downloaden (cutt.ly/Onderling-pastoraat). Van het waardevolle dat dit document biedt, mogen we dankbaar gebruik maken.
Talloze ontmoetingen
Het onderlinge pastoraat voltrekt zich in het leven van alledag, in het sociale verkeer op maandag en donderdag. Als gelovige heb je talloze ontmoetingen, waarbij je ook andere gemeenteleden treft. Ik beperk het onderlinge pastoraat in het korte verband van dit artikel tot de ontmoeting van het ene gemeentelid met het andere, hoewel er ook zeer veel voor te zeggen valt dat het onderlinge pastoraat breder is en kan plaatsvinden in de ontmoeting van een gemeentelid met een niet-gemeentelid.
Eigen aan menselijke ontmoetingen is dat daarin in meer of mindere mate meeleven met elkaar aan de orde is. Vanuit het perspectief van het christelijk geloof komt daar een dimensie bij. Wie levend vanuit een persoonlijke band met God omziet naar en meeleeft met een naaste, zal daarin willen laten doorklinken dat de Heere ook naar die ander in genade omziet. Zo kan er op het veld van de gewone ontmoeting ruimte komen van het ter sprake brengen van het bijzondere van Gods aanwezigheid en werk. Bewustwording is een eerste stap. Gemeenteleden mogen gaan zien dat er in de alledaagse contacten die zij hebben, een roeping ligt én tegelijk grote kansen biedt. Juist in de gewone ontmoeting ligt namelijk een rijke voedingsbodem voor pastoraat. Zulke ontmoetingen zijn tenslotte vaak onderdeel van een langere relatie, waarin onderlinge betrokkenheid gerijpt is. Daar zal ook vertrouwen zijn om bij momenten van hart tot hart te spreken, zorg en blijdschap te delen en te zoeken naar Gods weg in dit leven.
Bidden en lezen
Hoe dat laatste vorm te geven? Daar zal bij veel mensen verlegenheid liggen. Ik denk aan twee pijlers van het pastoraat: gebed en Schriftlezing. Misschien moeten gemeenteleden een drempel over, maar zou het niet tot grote zegen kunnen zijn als je die koffievisite waarin zoveel aan de orde is geweest, afsluit met een kort gebed?
Begrijpelijk dat mensen tijdens of na een gesprek niet meteen een bijbelgedeelte paraat hebben om te lezen. Dat is ook voor ambtsdragers een jarenlange weg, waarbij het de ene keer beter lukt dan de andere keer. Misschien is hier een praktische oplossing voor. Zou het niet tot zegen kunnen zijn als je, na een ontmoeting, eens een paar dagen óók naar de Schrift luistert met de oren van die ander? In je eigen bijbellezen, in de dagelijkse bijbeltekst die je op je telefoon krijgt? En dan, via een kaart of een app of in een volgende ontmoeting die tekst of dat gedeelte deelt?
Stimuleren
Inmiddels kan de vraag opkomen: vervangt het onderlinge pastoraat het reguliere, ambtelijke pastoraat? Zeker niet. Het onderlinge pastoraat heeft immers zijn grenzen. Te denken valt aan het belang in bepaalde omstandigheden van de pastorale kundigheid (door opleiding of ervaring) van ouderlingen en predikanten én van hun ambtsgeheim. Ook zijn er gemeenteleden van wie het sociale (kerkelijke) netwerk zo gering is dat onderling pastoraat nauwelijks kan functioneren.
Ten slotte ligt er vanuit het ambtelijke pastoraat tevens een mooie taak als het gaat om het bevorderen van het onderlinge pastoraat. Dan valt te denken aan het benoemen en waarderen door de kerkenraad van dagelijkse ontmoetingen als waardevol pastoraat. Dat kan stimulerend werken. Ook het ondersteunen en faciliteren door de kerkenraad van onderling pastoraat kan meewerken aan het bevorderen van een klimaat in de gemeente waarbij gemeenteleden niet meer alleen naar de kerkenraad kijken voor pastoraat, maar daarin ook hun eigen roeping verstaan.
Zaak van de predikant?
Het is zondagmorgen. De kerkdienst is voorbij. In de hal van de kerk stelt de predikant aan een aantal willekeurige gemeenteleden de vraag: wat is pastoraat en door wie wordt dat uitgeoefend? De kans is groot dat het eerste deel van de vraag in de lijn van het volgende wordt beantwoord. Pastoraat is meeleven vanuit de kerk. Pastoraat is huisbezoek. Pastoraat is in gesprek gaan over Gods weg met jouw leven. Wellicht wordt door deze of gene nog de vertaalslag gemaakt vanuit het woord pastor, dat herder betekent: pastoraat is herderlijke zorg.
Het tweede deel van de vraag kent als waarschijnlijk antwoord: door de kerkenraad. Pastoraat is de verantwoordelijkheid van de kerkenraad, waarbij in veel gevallen ook in het bijzonder naar de predikant wordt gekeken. Een ouderling uit een van de vorige gemeenten die ik mocht dienen, had de gevleugelde uitspraak: in het pastoraat haalt een bus vol met ouderlingen het nog niet bij één dominee.