Op weg naar een veilige kerk
De synode van de Protestantse Kerk heeft besloten dat er voortaan juridisch, financieel en psychologisch voldoende ondersteuning geboden moet worden aan slachtoffers van seksueel misbruik in de kerk. Ook kan bij zware gevallen de terugkeer naar het ambt aan daders ontzegd worden.
Deze besluiten nam de synode tijdens de tweede dag van de najaarssynode, op zaterdag 12 november (zie ook p.4-6). Ds. T.J. Oldenhuis, afgevaardigde namens de Evangelisch-altreformierte Kirche in Niedersachsen, opende deze dag met Psalm 100. In Psalm 100 staan tweemaal vier oproepen om God te loven: ‘juichen, dienen, komen en erkennen’ en ‘gaan, aanheffen, hulde brengen en prijzen’. Wij worden opgeroepen de Heere te loven. Dat brengt ons bij de dank aan God en leert ons bij God te rade te gaan, ook wat de vergadering van de synode betreft. We zijn namelijk niet uit onszelf en we zijn niet van onszelf. We behoren God toe. Dat betekent dat we geroepen worden mee te doen met de harmonie, dat is de krachtige wind van de Heilige Geest. De verkiezing loopt uit in het loflied. We zongen vanuit Psalm 100 lofpsalmen en lofzangen. Met deze opening was de toon van de dag gezet. Synodevergadering is God loven en Zijn mensen dienen.
Seksueel misbruik
De dag stond in het teken van de slachtoffers en de daders van seksueel misbruik in pastorale relaties en terzijde ook van andere slachtoffers ten gevolge van grensoverschrijdend gedrag in een pastorale context, oftewel de veilige kerk. ’s Morgens kwamen vooral de slachtoffers in beeld en ’s middags de daders. Dr. T.L. Hettema leidde het onderwerp ‘Werk aan de schuilplaats’ (over de slachtoffers) in. Hij toonde de synode een kunstwerk over een slachtoffer, een silhouet van een vrouw met gebogen hoofd, die geen kleur meer heeft en van wie de torso (het bovenlichaam) aan de onderkant eindigt in tranen. Maar door te luisteren naar haar verhalen kon ze misschien van haar beschadigingen, die als krassen in het papier aan de randen van het kunstwerk waren aangebracht en waar kleurige stroken door geweven waren, weer kleur op haar wangen krijgen. Met dat beeld probeerde de vergadering de weg te vinden in de opdracht uit 2019 dat de kerk een veilige kerk zou zijn.
Drie jaar geleden had de kerk vastgelegd dat er preventie tegen misbruik moest komen. Met behulp van protocollen en procedures moest de kerk zorgen voor een beter perspectief. Nu was het zaak deze opdracht nader in te vullen. Het moet anders, betoogde ds. T.C.M. Dronkert. We moeten af van de gedachte dat het een romantisch discourse is als mensen in pastorale contacten over de grens gaan. Het is zonde en onrecht en het doet schade aan het geloofsvertrouwen. Uit onderzoek blijkt dat mensen contact opnemen met het meldpunt SMPR. Al moeten er waarschijnlijk nog drempels weggehaald worden om meer slachtoffers te helpen van hun mogelijkheden gebruik te maken. Nog staan de slachtoffers te veel in de kou. Zo blijkt er nog nauwelijks financiële ondersteuning te zijn voor de slachtoffers, zodat ze zich kunnen laten bijstaan door een raadsvrouw of -man. Het zicht is in de kerk te veel gericht gebleven op de daders en te weinig zijn de slachtoffers gezien.
Het moet anders
Breed leeft de gedachte in de synode dat dat anders moet. Vertrouwenspersonen moeten meer vanzelfsprekend worden in de kerk. De vertrouwenspersonen van een meldpunt moeten gemakkelijker te vinden zijn en de vertrouwenspersonen in de gemeente moeten aanwezig zijn. De eerste zijn professioneel geschoolden, de laatste zijn vrijwilligers in de gemeente die naast de slachtoffers staan en dichtbij aanwezig zijn. De synodeleden dachten met elkaar na hoe de landelijke kerk, de classes, de ringen van gemeenten en de gemeenten zich zo kunnen organiseren dat de slachtoffers begrijpen en geloven dat er vooral voor hen een luisterend oor zal zijn en een hart vol barmhartigheid. Maatregelen die de kerk en de gemeenten helpen om verantwoordelijkheid voor de slachtoffers te nemen, werden unaniem aanvaard. De synode nam een motie aan van diaken J.W. Stam (classis Overijssel-Flevoland), waarin uitgesproken wordt dat de kerk berouw heeft over het feit dat ze te weinig heeft gedaan aan het zorgen voor een veilige kerk, waardoor seksueel en geestelijk misbruik in de kerk kon voorkomen. De synode sprak met deze motie nogmaals unaniem uit dat seksueel en geestelijk misbruik zonde is: kwaad in Gods ogen en onrecht tegen de medemens. Ook sprak ze uit dat er vanaf nu juridisch, financieel en psychologisch voldoende ondersteuning geboden moet worden wanneer zulke zaken plaatsvinden. Hiermee zette de synode een stap op weg naar een veilige kerk. Maar de leden waren zich bewust van het feit dat een veilige kerk nooit vanzelfsprekend zal zijn. Steeds weer blijken mensen niet goed te begrijpen dat pastorale relaties er zijn ten behoeve van de ander.
Strafmaat
’s Middags draaide de discussie om de vraag of er na ernstig seksueel misbruik door ambtsdragers nog een tweede kans tot terugkeer in het ambt zou moeten blijven bestaan. Dat bleek nog niet zo’n heel eenvoudige vraag te zijn. Sommige sprekers maakten duidelijk dat dit een aangelegen punt in het Evangelie is. We leven van vergeving en nooit wordt de deur van de genade in deze wereld definitief dichtgedaan. Bovendien is het een rechterlijk werk om vast te stellen wat de juiste strafmaat is, die past bij de gepleegde misdaden. Daar zijn de Classicale Colleges voor het Opzicht (CCO) voor. Zij blijven ook verantwoordelijk voor de tucht die ze hebben opgelegd. Alleen zij zijn bevoegd deze tucht – na verloop van tijd – op te heffen. Wanneer er geen overtuiging is dat ondanks therapie een gegroeid inzicht is ontstaan in de gemaakte fouten, blijft de tucht gehandhaafd en keert iemand op dat moment niet terug tot het ambt. Daar moeten we het bij houden, was de gedachte.
Anderen maakten duidelijk dat vergeving niet zomaar samenvalt met terugkeer in het ambt. Ook daders zijn belangrijke mensen voor wie Gods barm- hartigheid geldt, maar dat wil niet zeggen dat ernstige misstappen geen gevolgen kunnen hebben voor het verdere leven. Ook in de Schrift wordt onderscheid gemaakt tussen vergeving en blijvende gevolgen van zondig gedrag. Er kunnen gebeurtenissen zijn die terugkeer in het ambt onmogelijk maken.
Geen terugkeer in het ambt
De synode stemde daarom met grote meerderheid in met het voorstel om de CCO’s een extra instrument in hun gereedschapskist te geven. Hierdoor bestaat straks de mogelijkheid voor de CCO’s om bij zware gevallen uit te spreken dat terugkeer in het ambt niet meer tot de mogelijkheden behoort. Hiermee maakt de synode duidelijk dat verantwoord handelen van christenen en zeker van ambtsdragers een opdracht is die de kerk als lichaam van Christus dient uit te dragen.
Met dit alles probeert de synode de realiteit van een veilige kerk dichterbij te brengen. Uiteraard kan dat niet met formele besluiten en artikelen bereikt worden. Het gaat om het kennen en navolgen van de geboden van God. Liefde voor God en de ander moet ambtsdragers drijven. Niet genoegen of eigen belang.
Seksualiteit en gender
Aan het einde van de dag stond een agendavoorstel van ouderling C.M. Molenaar (classis Utrecht) op de agenda. Hij verzocht de synode om meningen en discussie over seksualiteit, genderidentiteit, huwelijk en relaties niet alleen aan de Nederlandse samenleving over te laten, maar ook als kerk het gesprek daarover aan te gaan, om onder alle meningen als kerk te spreken. Juist ook voor de plaatselijke gemeenten, die wij als synode dienen, is dat van belang.
De manier hoe dat zou moeten gebeuren, bleek nog niet zo eenvoudig te zijn. Een synodecommissie zal zich erover buigen hoe en waarover primair de synode als voorbeeld voor de gemeenten in het land met zichzelf in gesprek zal komen. Dat dit een goede oefening zal zijn tot veilig kerk zijn, moge duidelijk zijn.
Hulp nodig?
Mensen die seksueel misbruik in een pastorale relatie hebben ervaren, en de mensen om hen heen kunnen voor hulp terecht bij een vertrouwenspersoon die de gemeente heeft aangesteld. Zie hiervoor de website van de eigen gemeente. Daarnaast is er het landelijke meldpunt SMPR Meldpunt seksueel misbruik in de kerk. Bij dit meldpunt is de Protestantse Kerk aangesloten. SMPR is er voor de eerste opvang en biedt een luisterend oor, desgewenst anoniem. Het meldpunt is te bereiken via smpr.nl.