Pasen vieren op school
Leerkrachten op christelijke basisscholen hebben elk jaar een mooie gelegenheid om iets met kinderen te delen over de betekenis van Pasen. Hoe ze dit vormgeven verschilt, blijkt uit het onderzoek ‘Pasen in de klas’. Soms zijn docenten ook terughoudend.
In deze bijdrage vat ik een paar centrale uitkomsten samen van een onderzoek naar het vieren van Pasen op christelijke basisscholen. Aan de hand van deze uitkomsten benadruk ik het belang van geloofsgesprekken tussen kinderen, ouders, leerkrachten en predikanten over de persoonlijke betekenis van Pasen. Want durven wij het gesprek hierover aan te gaan met elkaar? Op de Christelijke Hogeschool Ede (CHE) deden we in de weken na Pasen vorig jaar onderzoek naar paasvieringen op de basisschool. We vroegen leerkrachten wat kinderen in de klas tegenwoordig vieren met Pasen. Wat voor afwegingen maken leerkrachten hierbij? En welke rol spelen de kinderen, hun ouders, leerkrachten, kerken en eigen overtuigingen daarbij? We vertrokken vanuit de vraag: wat betekent Pasen persoonlijk voor jou als leerkracht?
Meerdere betekenissen
We onderwierpen dertien leerkrachten op zes verschillende basisscholen aan een diepte-interview. Wat bleek? Het vormgeven van een paasviering roept op de basisscholen vragen op die de persoonlijke identiteit van de leerkracht, van de kinderen en van de ouders raken. Dit komt mede omdat het lijden, sterven en opstaan van Jezus volgens christenen meerdere betekenissen kan hebben. De hoogleraren G. van den Brink en C. van der Kooi beschrijven in hun Christelijke dogmatiek drie ‘modellen’ van verzoening: Jezus als Overwinnaar van de vijand, Jezus als Verlosser van de schuld en Jezus als Vernieuwer in een weg van omvorming.
De geïnterviewde leerkrachten reageerden in bewoordingen die aan deze ‘modellen’ van verzoening raken. Zo stelde een leerkracht dat ze aan de aangeleverde paasviering van de commissie op haar school het element overwinning toevoegt. ‘Dat is eigenlijk bijna het belangrijkste van het paasfeest, vind ik, dat door de opstanding het lijden overwonnen is. Daar gaat het om, dat we bevrijde mensen mogen zijn.’
Leerkrachten combineren verschillende betekenissen van Pasen in hun viering. Zo vertelt een andere leerkracht dat kinderen wel weten wat er is gebeurd met Pasen, en dat Jezus is gestorven voor onze zonden, maar ook dat zij aangeven dat ze dit niet altijd ervaren. Ze stelt dan vragen als: ‘Maar wat betekent Pasen dan? Wat houdt dat dan concreet in voor jou? En hoe kun je vanuit Pasen verder?’
Het bovenstaande citaat geeft ook een inkijkje in hoe de betekenis van Pasen voor de kinderen een rol speelt in de paasviering.
Elementen weglaten
Waar deze leerkracht vragen stelt bij wat leerlingen al weten, kiezen andere leerkrachten ervoor om elementen van Pasen weg te laten, omdat de kinderen er in hun opinie nog niet aan toe zijn, of omdat onderdelen van de paasgeschiedenis volgens hen te ver af staan van de beleving van de soms niet-christelijke kinderen. Andere leerkrachten brengen de geschiedenis van het lijden, sterven en de opstanding van Jezus juist in als een contrastverhaal tegenover de voor kinderen gangbare verhalen over paaseieren en paashazen.
Voorzichtig
Opvallend is dat de leerkrachten veelal spreken over veronderstelde opvattingen van kinderen, ouders en collega’s. Kortom: ze spreken de ander er meestal niet direct over. Bij gesprekken over de betekenis van Pasen spreken ze vooral gelijkgestemde collega’s. Ouders en predikanten werden tijdens de interviews niet genoemd als gesprekspartners.
Leerkrachten blijken volgens ons onderzoek voorzichtig om hun eigen overtuiging en beleving met de kinderen te delen. Dit komt deels omdat ze bang zijn hiermee hun mening te projecteren op de kinderen. De discussie over de inperking van onderwijsvrijheid en de bewustwording dat christenen een minderheid vormen in Nederland, kunnen deze voorzichtigheid versterken. Daarnaast vraagt het vertrouwen om iets te delen van de kern van je geloof. Een leerkracht vertelt: ‘Het vraagt een bepaalde zekerheid of zelfvertrouwen. Hoe goed kun je het onder woorden brengen, ook als een kind soms een ingewikkelde vraag kan stellen?’
Verrassende doorwerking
Leerkrachten op christelijke basisscholen hebben een prachtige mogelijkheid. Ditzelfde geldt voor de vele jeugdwerkers, ouders of anderen die veel met jongeren optrekken. Ze mogen in vrijheid iets met kinderen of jongeren delen over de betekenis van Pasen in het verlangen dat de kinderen hun hoop op God stellen. Dit vraagt dat je voor jezelf helder hebt wat Pasen voor jou persoonlijk betekent. Het delen van je persoonlijke overtuiging kan heel goed zonder de overtuiging te projecteren. Na het in openheid delen van die overtuiging is het immers de Heilige Geest Die vaak op een verrassende manier doorwerkt in de harten van kinderen en collega’s. Ook dit jaar werden er op scholen paasvieringen voorbereid. Vieringen van Hemelvaart en Pinksteren volgen nog. Gesprekken over de persoonlijke betekenis van de vieringen zijn hierbij helpend om vooroordelen bij elkaar te ontkrachten (zie kader op p.10). Dit hoeft niet alleen door gesprekken met gelijkgestemden.
Collegiaal gesprek
Ik zie mezelf nog staan in de gang bij de lerarenkamer. Na de vergadering van de paascommissie op de basisschool waar ik vijftien jaar geleden werkte, ging het ineens niet meer over de organisatie van het feest. Mijn rooms-katholieke collega en ik, als startende leerkracht, spraken over de betekenis van Pasen in ons persoonlijk leven. Dit gesprek is me altijd bijgebleven, omdat we elk vanuit onze eigen traditie woorden probeerden te geven aan wat Pasen – leven uit genade – voor ons betekent. Een gesprek van hart tot hart. Ik probeerde iets te zeggen over het grote wonder van leven uit genade. Dat dit mij wordt geschonken door de opstanding van Jezus. Mijn collega had Pasen vanuit de rooms-katholieke traditie leren vieren. Dit maakte het gesprek kwetsbaarder, omdat iets wat persoonlijk voor mij belangrijk is, mogelijk kon schuren met de opvattingen van mijn collega. Het hielp mij tegelijk bij het verwoorden van mijn eigen identiteit en liet mij nadenken over mijn rol als leerkracht bij de viering in de klas. Als ouder, leerkracht, directeur, jongerenwerker of predikant kunnen we dergelijke geloofsgesprekken aan elkaar geven, als paasgeschenk. Een geschenk dat de ander misschien voor altijd bijblijft.