Preektocht in Friesland
Ds. K.H. Bogerd is een warm voorstander van de preekvoorbereidingsmethode ‘Viervoudige Schriftzin’ uit de Vroege Kerk. Hij bood op 23 maart een oefening in het uitwerken van een preek ‘anders dan anders’. Geen elfstedentocht in Friesland, maar een ‘preektocht’. Een impressie.
Prof. dr. Marten van Willigen, hoogleraar exegese Vroege Kerk aan de TUA in Apeldoorn, geeft gedurende de dag commentaar en besluit de dag met een reflectie.
Gemêleerd gezelschap
Ds. Bogerd, predikant van de hervormde gemeente Wouterswoude, ontvangt tijdens deze eerste preektocht een breed scala van ruim veertig voorgangers in de christelijke gereformeerde Sionskerk te Damwoude. Van gereformeerde gemeenten tot roomskatholiek, van hervormd-gereformeerd (ongeveer de helft van het gezelschap) tot voorgangers uit evangelische gemeenten en pinksterkringen. De deelnemers komen uit alle windstreken vandaan, zelfs is er een predikant uit België aanwezig.
Werkcollege
Na de opening, met een muzikale bijdrage van Bogerd (zang) en zoon Evan (cantor-organist van de Westerkerk in Amsterdam), worden de deelnemers ondergedompeld in de methode van de Viervoudige Schriftzin (zie kader). De predikant houdt een vurig pleidooi te lúísteren naar de Schrift (in de grondtekst). Wij zijn immers mensen van na de Verlichting. Wij lezen de Schrift. Laat het andersom zijn: de Schrift leest ons.
Bevlogen en betrokken neemt ds. Bogerd ons mee in het gebruik van het stemregister. In het onderwijzende gedeelte van de preek gebruik je je lage stemregister (stap 1), bij het onderhoudende deel het midden van je stemregister (stap 2). Wanneer het gaat om overtuigen, de hoorder te bewegen tot… je hoge stemregister (stap 3). Zo brengt Bogerd ons de basisregels van deze methode bij.
Lastige kant
Uit de vragen die werden gesteld, blijkt wel dat deze preekvoorbereidingsmethode uit de Vroege Kerk voor veel deelnemers onbekend is. Dat was deze methode voor mij ook, maar aangezien wij in het noorden van het land als collega’s veel contact hebben, kende ik het enthousiasme van ds. Bogerd over de Viervoudige Schriftzin.
Lastig is – en vragen hierover werden ook gesteld – dat de methode niet toepasbaar is op elke tekst uit de Bijbel. Prof. Van Willigen geeft aan dat de vier lagen in sommige teksten volledig teruggevonden worden, maar in andere teksten niet. De vraag blijft dan wanneer deze methode wel of niet bruikbaar is. Wie bepaalt dat?
Preekvoorbereiding
De deelnemers krijgen vervolgens de opdracht een ‘preekje’ te maken aan de hand van een gedeelte van Lukas 19:1-10 (dit gedeelte wordt in acht stukjes geknipt). Het is de eigen keus van de deelnemers om een stukje uit te kiezen. Een van de deelnemers, bisschop C.F.M. (Ron) van den Hout (bisdom Groningen-Leeuwarden), ontlokt dit de uitroep: ‘Dat kan toch niet, je kunt toch niet over één tekst preken?’ Uit de reacties die daarop volgen van de protestantse voorgangers, blijkt dat hij niet de enige is die die mening heeft.
Preektocht
Na de lunch, die wordt afgesloten met Schriftlezing en gebed door ds. R.A.M. Visser, predikant van de gereformeerde gemeente te Apeldoorn, wandelen we naar de Doopsgezinde Vermaning. Hier krijgen vier deelnemers de gelegenheid om hun ‘preekje’ van tien minuten naar voren te brengen. Vervolgens wandelt heel het gezelschap door naar de eeuwenoude Benedictuskerk van de hervormde gemeente Dantumawoude. Onderweg spreek ik met onze ‘protestantse bisschop’ ds. W.B. Beekman (classispredikant in Friesland), die het een prachtige dag vindt. Het is inderdaad werkelijk uniek dat je met veel verschillende voorgangers van uiteenlopende achtergrond samen echt wilt luisteren naar de Schrift. In de Benedictuskerk krijgen opnieuw vier deelnemers de gelegenheid hun ‘preekje’ te houden. Naar mijn mening kwam niet in elke bijdrage de methode van de Viervoudige Schriftzin duidelijk naar voren en kon je ook wel vermoeden welke achtergrond de spreker heeft. Kennelijk doet onze theologische overtuiging veel toe aan de manier waarop we luisteren naar de Schrift. Prof. Van Willigen rondt de dag af met waardevolle reflecties. Helaas heeft hij hier maar een half uur voor, want hij zou er de hele dag mee kunnen vullen. Hij benadrukt dat de Vroege Kerk een sterke gerichtheid heeft op de Persoon van Christus en Zijn verlossingswerk. Gelukkig horen we dat vandaag ook terug.
Evaluatie
Deze dag was een oefening in het gebruik van een, voor velen, onbekende methode. Mooi om meegenomen te worden naar ‘voor de Verlichting’. De dag zou aan kracht hebben gewonnen wanneer er in het werkcollege aandacht zou zijn geweest voor de kritiek die er in de loop van de geschiedenis is geuit op deze methode. De Reformatie breekt namelijk radicaal met de Viervoudige Schriftzin. Van Luther is bekend dat hij aanvankelijk deze methode in zijn prediking toepaste. Volgens dr. W.H. Velema heeft Luther zich vanaf 1524-25 hiervan afgekeerd, omdat hij zich in zijn prediking duidelijker en sterker concentreerde op Jezus Christus.
Hoe moeten we dit waarderen? Juist wanneer je in gesprek gaat met critici, scherpt dat je denken over de sterke en zwakke kanten van een preekmethode. Mag ik mijn naaste collega uit de Friese Wouden adviseren dit bij een tweede preektocht te behandelen? Daarnaast zou het te overwegen zijn het aantal deelnemers dat een preekje naar voren brengt, te halveren. De tijd die daarmee gewonnen wordt, zou dan ingevuld kunnen worden met uitgebreidere reflecties van prof. Van Willigen.
Methode
De methode van de Viervoudige Schriftzin laat je op een andere manier luisteren naar de tekst en werken aan de preek, aan de hand van vier vragen:
1. Wat is de letterlijke betekenis? Zet de tekst in het verband.
2. Wat is de diepere betekenis? Het gaat hier om de betekenis achter de tekst.
3. Wat is de ethische betekenis? Waartoe wil de tekst mij concreet aanzetten?
4. Wat is de anagogische betekenis? Hier gaat het om de vraag wat er op het spel staat.