Sombere tieners
Inmiddels is het Covid-19 virus ruim twee jaar onder ons. Het lijkt erop dat de impact van het virus op onze maatschappij steeds minder wordt. Maar wat zijn de gevolgen van de coronapandemie op onze tieners (geweest)?
Wat betekent het voor jongeren dat de maatschappij er in de achterliggende twee jaar zo anders uit heeft gezien dan ze gewend waren? Hiervoor kijken we naar de puberontwikkeling en mogelijke invloed van de coronapandemie op de ontwikkeling van stemmingsklachten.
Puberontwikkeling
De ontwikkeling van tieners verschilt op drie belangrijke gebieden van de ontwikkeling van kinderen in de basisschoolleeftijd:
• Tieners gaan meer risico’s zoeken om ervaring en ontwikkeling op te doen.
• Ze richten zich op het sluiten van meer vriendschappen en ontwikkelen diepere vriendschappen.
• De vorming van een eigen identiteit komt op gang.
Iedere tiener ontwikkelt zich in zijn eigen tempo. Bij de ene tiener gaat dit relatief makkelijk en bij de andere tiener wat lastiger. Je ziet bijvoorbeeld dat je tiener zich meer terugtrekt op zijn kamer, nauwelijks opkijkt van zijn telefoonscherm en je krijgt net aan een korte reactie als je vraagt hoe het gaat. Al is dit normaal pubergedrag, soms is er een moment waarop je je als ouder zorgen maakt. Uit onderzoeken (onder andere van het Nederlands Jeugd Instituut) komt naar voren dat jongeren in vergelijking met andere leeftijdsgroepen meer last hebben van klachten als eenzaamheid, somberheid en angst als gevolg van de coronamaatregelen. Ze hebben minder ruimte gehad om sociale activiteiten te ondernemen en de mogelijkheden om los van ouders een eigen weg te kiezen waren beperkter. Daarnaast zijn er in sommige gezinnen zorgen ontstaan, onder andere als gevolg van het thuiswerken in combinatie met het geven van onderwijs, financiële zorgen en het wegvallen van een sociaal netwerk.
Een deel van de jongeren heeft hierdoor (kortdurende) stemmingsklachten ontwikkeld. De stemmingsklachten zijn soms ontstaan in de periode dat er sprake was van lockdown en zijn gebleven nadat de maatregelen stap voor stap werden opgeheven.
Depressie bij tieners
Wat is het moment dat je als ouder aan de bel moet gaan trekken over de somberheidsklachten van je tiener? Als er meerdere van onderstaande signalen, opgesteld door het Kenniscentrum kinder- en jeugdpsychiatrie, langere tijd aanwezig zijn:
• Stemmingswisselingen; negatieve stemming
• Verminderde eetlust of juist veel meer eten
• Dalen van schoolprestaties, met tegenzin naar school gaan of minder vaak gaan
• Terugtrekken uit vriendschappen
• Terugtrekken op kamer
• Prikkelbaar en vermoeid zijn, lichamelijke klachten als hoofdpijn en buikpijn
• Weinig plezier hebben in dingen die eerder wel leuk waren
• Slaapproblemen
Inmiddels zijn de coronamaatregelen steeds verder versoepeld en wordt het dagelijks leven er minder door beïnvloed. Tegelijkertijd zijn er nog steeds tieners die met regelmaat in quarantaine moeten of te maken hebben met activiteiten die worden afgezegd, terwijl leeftijdsgenoten mogelijk wel de deur uit kunnen gaan.
Ouders
Over het algemeen vindt een tiener het fijn als je als ouder zelf het initiatief neemt tot een gesprek en aangeeft dat je ziet dat je tiener het moeilijk heeft. Als je uitspreekt dat je ziet dat je kind het moeilijk heeft en er ruimte komt voor zijn gevoelens, is dat vaak helpend. Samen bidden met je tiener en bidden voor je tiener is juist ook nu belangrijk. Tieners met somberheidsklachten kunnen het gevoel hebben dat God ver van hen vandaan staat of dat Hij hun gebed niet hoort. Hij roept in Zijn Woord juist op om tot Hem te komen als je vermoeid en belast bent (Matt.11:28). Dat mag je meegeven aan je tiener. Daarnaast kun je samen met je tiener bekijken wat praktisch nodig is. Zijn er problemen die je samen kunt aanpakken, zoals samen activiteiten plannen, ondersteunen in het plannen van sociale contacten of samen eten klaarmaken als eten lastig is? Het kan helpen om iedere dag een moment te plannen waarop je elkaar spreekt, zodat je kunt horen hoe het met je tiener is gegaan (zie kader ‘Tijd samen’, over Thomas en zijn vader). In sommige situaties kan het goed zijn om naar de huisarts of het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) te gaan. Samen kunnen jullie dan een inschatting maken of een verwijzing naar een psycholoog nodig is. Naast het inschakelen van een professioneel netwerk kan het fijn zijn om iemand van het jeugdpastoraat of jeugdwerk erbij te betrekken.
Gemeenteactiviteiten
In de achterliggende tijd hebben veel gezinnen de kerkdiensten en jeugdwerkactiviteiten vanuit huis beleefd. Daardoor is de stap naar fysieke kerkelijke bijeenkomsten voor sommige jongeren groot geworden. Het kan helpen wanneer iemand van de kerk tieners persoonlijk uitnodigt voor een activiteit, bijvoorbeeld via een kaartje, appbericht of het brengen van een klein cadeautje aan huis. Het organiseren van een ontspannen activiteit als een BBQ, strandwandeling of sportavond kan helpend zijn om onderlinge contacten weer op te pakken en zo de stap naar gemeenteactiviteiten weer te zetten.
Steeds eenzamer
Maria is een vijftienjarig meisje dat zich eenzaam voelt sinds ze online onderwijs moet volgen. Het lukt haar niet om sociale contacten bij te houden nu ze de hele dag achter de computer zit. In de klas spraken andere leerlingen haar aan, maar via het computerscherm gebeurt dit minder. Ze vindt het lastig om zelf iemand uit te nodigen en voelt zich daardoor eenzaam. Ook merkt ze dat ze het lastig vindt om het schoolwerk zelf bij te houden en zich te concentreren op de lessen. Maria begint lagere cijfers te halen en wordt er verdrietig van, omdat ze zo haar best doet. Wanneer de scholen weer opengaan, heeft ze een achterstand opgelopen. Ze merkt dat andere leerlingen met elkaar zijn blijven afspreken en dat ze niet meer bij de groep hoort. Ze voelt zich steeds eenzamer en somberder. Ze vindt het lastig om dit met haar ouders te bespreken, omdat zij zelf genoeg aan hun hoofd hebben.
Activiteiten gemist
Anna is 16 jaar en zit in de examenklas. Ze heeft uitgekeken naar dit laatste jaar waarin ze samen met haar klas leuke activiteiten had gepland. Vanwege de maatregelen kunnen deze activiteiten niet doorgaan. Anna had het zich anders voorgesteld en is daar teleurgesteld over. Er wordt afgesproken dat een deel van de activiteiten wordt uitgesteld tot een later moment. Anna heeft meerdere keren de pech dat ze zelf in afwachting is van een testuitslag of dat ze in quarantaine moet. Hierdoor mist ze meerdere activiteiten die later zijn gepland. Ouders merken aan Anna dat ze stiller wordt en dat ze zich eenzaam voelt.
Tijd samen
Thomas is een 13-jarige jongen die de overgang van de basisschool naar de middelbare school best lastig vond. De lange schooldagen kostten hem veel energie en hij vond het moeilijk om tijd te vinden voor zijn huiswerk. Hij had daarnaast catechisatie, club en voetbaltraining, waardoor hij weinig tijd had voor zichzelf en zijn gezin. Hij vindt het eigenlijk wel fijn dat hij online onderwijs moet volgen en dat de andere activiteiten even stilliggen. Thomas heeft meer tijd voor zichzelf en het lukt hem hierdoor beter om doordeweeks bij een van zijn vrienden langs te gaan of samen online te gamen. Thuis wordt er vaker samen gegeten en Thomas gaat met zijn vader hardlopen. Tijdens het hardlopen praat hij met zijn vader over wat hij lastig vindt en hebben ze tijd samen. Wanneer de scholen weer opengaan, is Thomas wat meer gewend aan het middelbareschoolleven en kost alles hem wat minder energie. Als na een aantal weken de andere activiteiten ook weer worden opgestart, gaat het hem een stuk beter af dan voor die tijd. Het hardlopen met zijn vader is een blijvertje en wordt door hen allebei gewaardeerd.