Taal is niet neutraal
Transgenders staan sterk in de maatschappelijke belangstelling. Ook in de christelijke gemeente worstelen mensen met hun identiteit. Het vraagt wijsheid hier goed mee om te gaan. Hoe doe je mensen recht, informeer je kerkenraadsleden over deze problematiek, en hoe help je hen pastoraal én ethisch sensitief te spreken?
De handreiking die de Gereformeerde Bond kerkenraden aanreikt, start met het persoonlijke verhaal van Elsbeth. Zij trouwde, werd moeder en liep in de fase daarna vast in haar leven. Wat volgde was een existentiële zoektocht die uitliep op het inzicht dat ze transgender was. Ze koos voor transitie (geslachtsverandering) en is nu Elbert. De persoonlijke worsteling van Elbert wordt knap en invoelend beschreven.
Auteurs
De auteurs hebben hun eigen rol in de handreiking. Prof. dr. J. Hoek benoemt dat de Schrift fundamentele inzichten en belangrijke overwegingen aanreikt die richting geven aan bezinning over dit onderwerp. Hij neemt afstand van het verwijt dat een klassieke lezing van Genesis 1-3 genderstereotypen zou bevestigen, het lijden van transgender-mensen zou vermeerderen en hun verlangens ontkennen. Psychiater P.J. Verhagen verduidelijkt begrippen en hun betekenis. Dit is belangrijk, omdat niet elk kerkenraadslid zo thuis zal zijn in de gebruikte woorden. Ze zijn niet alleen medisch van aard, maar ook sociaal-cultureel bepaald en aan verandering onderhevig.
Ethicus prof. dr. ir. H. Jochemsen legt in een helder betoog uit hoe ethische bezinning en besluitvorming kan verlopen. Niet ‘wat goed voelt’ bepaalt ‘wat goed is’. Vanuit een plicht-, doel- en deugdenethiek weegt hij de wens tot transitie. Er zijn soms botsende waarden in het geding, maar er ontbreken ook eenduidige wetenschappelijke inzichten. Vanuit een christelijke ethiek ziet hij grote bezwaren tegen de medische transitie van transgenders. Afsluitend pleit prof. dr. M.J. Kater voor een zorgvuldige afstemming van het hart en een bewustwording van de pijn en de vragen van de ander, ook met oog voor de (familie)context en de kerkelijke gemeente.
Levenslange gevolgen
De auteurs zoeken naar bijbelse grond en pastoraal mededogen. Daarbij zijn ze zich ervan bewust dat ze over een maatschappelijk beladen thema schrijven. Als lezer ben ik benieuwd of de redactie behalve met Elbert nog met meer transgenders sprak. Was het niet sterker geweest ook iemand aan het woord te laten die niet koos voor transitie? In de brochure wordt Elbert aangesproken als man. Toch kan dit ook voor omstanders een dilemma oproepen: Kan ik dit doen of bevestig ik daarmee iets wat niet goed is? Ook zo’n vraag verdient een plek in het pastoraat. Taal is niet neutraal. De verschuiving in definiëren en classificeren van genderdysforie had meer gewogen mogen worden. Ook bestaande comorbiditeit (aandoening naast de hoofdaandoening, red.) en de levenslange gevolgen van transitie blijven onderbelicht.
De wens tot transitie van het ene naar het andere geslacht varieert tegenwoordig vaker in wensen tot geslachtsloosheid of een gedeeltelijke transitie. Bij een kinderwens kan een transvrouw kiezen voor bevruchting van een draagmoeder met gebruik van eigen sperma of een transman tot het behoud van haar baarmoeder om alsnog een kind te kunnen baren. Ook deze ethische vragen zullen de kerk niet voorbijgaan. Welke grenzen mogen we overgaan om nood te lenigen?
Profetische duiding
De wens van de auteurs om genderdysforie en de genderideologie te scheiden is zeer begrijpelijk. Toch vraag ik me af of dit anno nu volstaat. Jongeren worden door sociale media sterk beïnvloed wat betreft veranderende opvattingen over gender. Ze hebben een klasgenootje dat non-binair zegt te zijn of maken kennis met de gedachte dat een transitie ‘hip’ is. TikTok-filmpjes over transities worden miljoenen keren bekeken. Steeds meer jongeren willen van geslacht veranderen. Dit vraagt om handvatten voor catechese en gesprek met jongeren. Niet alleen onder christenen, maar veel breder leeft het besef dat de erkenning van twee geslachten onder druk staat. De gevolgen daarvan voor taal en cultuur, maar ook voor wetgeving en beleid, gaan de kerk niet voorbij. Wat mij betreft blijft het niet alleen bij deze pastorale handreiking, maar vraagt deze tijd ook een profetische duiding en spreken.