Tijdgenoten in beeld
In de studie Dialoog, dans en duel. Preken voor tijdgenoten van ds. Kees van Ekris gaat het om een aangelegen thema: de prediking, toegespitst op deze tijd (zoals de ondertitel aangeeft). Door het hele boek heen is goed te merken dat de schrijver weet hoe tijdgenoten denken en leven.
Diepgaande interviews hebben hem daarbij geholpen. Bovendien geeft hij al schrijvend blijk van een brede belezenheid en culturele belangstelling. Hij heeft een uiterst gevoelige antenne voor de tijdgeest en voor wat er leeft in de samenleving (ook aan machten). Zo verwijst hij bijvoorbeeld niet alleen naar (moderne) literatuur, maar ook naar films die laten zien welke thema’s vandaag actueel zijn en mensen bezighouden. En de schrijver heeft de gave om vervolgens een zinvolle verbinding te leggen met de kern van het Evangelie.
Missionair verlangen
De inhoud van deze uitgave is te veelomvattend om er in een bespreking volledig recht aan te doen. Daarom heeft deze bijdrage meer het karakter van een (lees)- impressie. Het boek is geschreven vanuit een diep, missionair verlangen om de mens van nu te bereiken met het goede Woord van God. Je proeft ook de urgentie omdat er ‘verschil is tussen een verlost bestaan en een verloren leven’. Van Ekris voert een dringend pleidooi om in de prediking dicht bij het gewone leven te komen en om bovendien als prediker gewoon mens te zijn. In mijn woorden: doe je niet mooier en gewichtiger voor dan je bent. Zelf ben je immers ook een tijdgenoot die vandaag leeft en deelt in de aanvechtingen van het bestaan, zowel in je eigen (vaak gerafelde) leven als ook vanuit het wereldgebeuren. Met enige regelmaat vroeg ik me tijdens het lezen wel af of de tijdgenoten met hun eigenheid niet erg veel aandacht krijgen. Ook de mens van 2022 zal toch voor God moeten buigen om als een zondaar behouden te worden, al besef ik terdege dat je dit laatste te snel kunt zeggen zonder je werkelijk te verdiepen in de hoorder van nu. Maar zodra genoemde vraag bij me bovenkwam, volgde er eigenlijk altijd een passage of een hoofdstuk waarin de schrijver volledig aan Gods kant staat, omdat hij zich geroepen weet om Díens Woord te laten klinken. Een veelzeggende zin: ‘In de preek moet God zich immers kunnen herkennen’ – en niet alleen de tijdgenoot.
Preekvoorbereiding
Een belangrijke fase in de preekvoorbereiding is dan ook dat je de hoorder in eerste instantie vergeet en met je rug naar de tijd staat. Onderzoek zorgvuldig wat er staat en ga zelf het gevecht met de tekst aan, opdat weerstand, twijfel en ongeloof in je eigen hart overwonnen worden. Van Ekris noemt dit trage arbeid die tijd vraagt, maar de kracht van de preek wel ten goede komt. Het gaat erom dat we de Schriften worden ingetrokken om tot de kernboodschap van een tekst door te dringen, en zo de stem van de levende God te horen. In de hoop dat tijdens de verkondiging hetzelfde met de hoorders gebeurt. Opdat tijdgenoten ‘de enige bevrijdende werkelijkheid die er is’, ontdekken: Jezus Christus Zelf.
Leerweg
Bij het doornemen van dit doorwrochte studiewerk heb ik aantekeningen gemaakt. Ik blééf aan het noteren, de ene waardevolle gedachte na de andere, vaak kernachtig en trefzeker geformuleerd in originele, krachtige en beeldende taal. Het is geen boek om in één keer uit te lezen – de schrijver geeft dat zelf ook aan in de inleiding. Het is bedoeld als een leerweg en niet als ‘een toverformule voor een bepaald soort prediking’. Het lijkt mij raadzaam om steeds een hoofdstuk te lezen en vervolgens de inhoud te verwerken, eventueel samen met anderen. Daartoe zijn er aan elk hoofdstuk vragen toegevoegd, zowel voor predikanten als voor kerkenraden. Al zijn het misschien wel erg veel vragen – ze dwingen in ieder geval om eerlijk in de spiegel kijken.
Dialoog
De nadruk ligt op de prediking als dialoog (het eerste woord in de titel). Maar daarbij gaat het wel om een kerugmatische (dat is: verkondigende) dialoog. Van Ekris waarschuwt voor het gevaar dat de persoonlijke presentie van de prediker prevaleert. God wil aan het woord komen. Een citaat: ‘In de opzet van dit boek proberen we daarom steeds de prioriteit van prediking te leggen bij het spreken van God en bij de uitleg van de Schriften.’ Vandaar de noodzaak om het belang van het ambt te beseffen (inclusief het ambtsgewaad, de toga).
Bovendien dienen we verworteld te zijn in de traditie van de kerk (‘zonder verworteling in die traditie wordt het geloof als een mooie bos bloemen in een vaas; na een tijd zullen ze onherroepelijk verwelken’). Van modieuze slogans houdt de schrijver zich verre (GEEN SLOGANS was zelfs een aanvankelijke werktitel van het boek).
Duel
Rake dingen zijn er te lezen over de confronterende kant van de verkondiging. Er vindt ook een duel (het derde woord in de titel) met de tijdgenoot-hoorder plaats. ‘De diepste dimensie van het duel is de overgave. Jezelf uit handen geven en van Christus worden.’ We hebben ons er in de prediking voor te hoeden dat we ons aanpassen aan de eisen van de tijd door almaar te pogen relevant te zijn. De kracht ligt eerder in het eigenzinnige en het vreemde van het Evangelie, waardoor mensen werkelijk op een ander spoor worden gezet. Dat geeft diepe vreugde – waarop het woord dans in de titel doelt. Van Ekris kan zich ook verwonderd en zelfs verrukt over de verkondiging uitlaten. Omdat God door de dwaasheid van de prediking werkt.
De hoorder
Al met al zet deze studie aan tot bezinning en valt er veel te leren. Mij heeft het gescherpt ten aanzien van de vraag in hoeverre de hoorder, de tijdgenoot in de verkondiging in beeld is. In dit verband een typerende zin: ‘Gezag in de prediking heeft ook te maken met hoorders die zich herkend voelen, gerespecteerd en bemind, door de manier waarop je over hun leven spreekt.’ Tegelijk heeft Gods spreken gezag in zichzelf en mag het niet afhankelijk zijn – of worden gemaakt – van de reactie van de hoorder. Eigenlijk is dit weer hetzelfde punt dat ik al eerder benoemde. Hier ligt in mijn beleving een voortdurend spanningsveld in het boek.
Herkenningsmomenten
Het is niet ondenkbaar dat het lezen van Dialoog, dans en duel enigszins moedeloos maakt, hoewel de schrijver dat absoluut niet bedoelt. Maar er wordt nogal wat gevraagd van een prediker. Niet ieder heeft het vermogen (de gave) om zó midden in de tijd te staan en de huidige cultuur op te snuiven. Gelukkig weet God ieder van Zijn dienaren met de eigen gaven én beperkingen te gebruiken.
Bezinning sluit dat uiteraard niet uit. Deze studie biedt daartoe veel stof. Omdat het mede vanuit de praktijk van de prediking geschreven is, bevat het voor voorgangers veel herkenningsmomenten, ook als het om de wekelijkse worsteling rond de verkondiging gaat.
Het boek heb ik met grote belangstelling en ook geboeid gelezen. Het zal duidelijk zijn dat ik collega’s aanraad om deze studie te bestuderen. Velen kregen het al toegezonden. Ook kerkenraadsleden kan ik het ter lezing aanbevelen. Van Ekris kreeg via feedback van meelezers al terug dat ouderlingen (meer) gevoel kregen voor de complexiteit van de prediking, en daarmee ook (meer) respect voor hun predikant. Dat zal het gesprek rond de prediking dienen.