blog

Veel volk in deze stad

Bijna een halve eeuw geleden werd de eerste reformatorische scholengemeenschap in Rotterdam opgericht. Voor de drie andere grote steden was daar niet aan te denken. Maar, nu zou de school niet meer opgericht kunnen worden.

Vanwege de tot Hem bekeerde inwoners wil de Heere Zijn zegen geven aan een stad. Als Paulus in Korinthe in moeilijke omstandigheden verkeert, zegt de Heere tegen hem: ‘Wees niet bevreesd, maar spreek en zwijg niet, want Ik ben met u en niemand zal de hand aan u slaan om u kwaad te doen, want Ik heb veel volk in deze stad.’ Deze laatste woorden uit Handelingen 18:10b zijn in kerkelijk Nederland zelfs tot een vaste uitdrukking geworden.

Voor Rotterdam zijn deze woorden in haar geschiedenis werkelijkheid, gaven ze een predikant nogal eens vrijmoedigheid om een beroep naar de stad aan de Maas aan te nemen. Voor de boerenzoon ds. S. van Dorp was het precies een eeuw geleden zo dat de woorden uit Handelingen 18 hem rust gaven, de tijd dat hij zijn weg moest vinden tussen diverse preekplaatsen: Grote kerk, Koninginnekerk, Zuiderkerk, Westerkerk, Oosterkerk en het Lokaal Vijverhofstraat 97. De stad telde zeventien hervormde predikantsplaatsen, zonder de zelfstandige wijken als Delfshaven, IJsselmonde en andere. Ds. Van Dorp heeft ‘grote catechisaties met vele belangstellende leerlingen’. Hij doet ook het werk van een diaken, zamelt kleding in voor de vele kinderen uit zijn wijk die te weinig om het lijf hebben om de school te bezoeken. 

Zendingswerk

Voordat ds. Van Dorp in Rotterdam kwam, voordat die véle voorgangers van hem er waren, was God er al. Waar Zijn Woord geopend wordt, daar is Hij. Waar iemand de knieën buigt, daar is Hij. Zendingswerk in de grote steden, het is geen sinecure. ‘Daar waar het levende Godswoord op de kandelaar wordt gesteld, breekt de haat van de hel los’, schrijft zendeling dr. J. Kommers ergens. ‘Het zendingswerk in de grote steden is heel erg moeilijk.’ En toch is er de opdracht: ‘Spreek en zwijg niet.’ 

*** 

Vandaag zoomen we uitvoerig in op de kerk in Rotterdam, op haar gestalte vandaag, haar roeping, haar toekomst. Zonder oog voor haar verleden kan dat niet. Zo willen we inzicht geven in het concrete leven van de christelijke gemeente in de stad, waarbij die gemeente zelf bemoedigd worden mag vanuit het Woord van God én in het zichtbaar maken van Zijn werk.

Om één reden is de situatie van de kerk in Rotterdam echt anders dan van de kerk in Amsterdam of Den Haag – al zijn er dezelfde processen zichtbaar. In de vorige eeuw kende de Maasstad echter een enorme toeloop van Zeeuwen en inwoners van Goeree-Overflakkee, orthodoxe christenen die in de stad werk vonden. Samen met de naoorlogse geboortegolf zorgde dit voor volle kerken in de stad waar in 1950 een groot deel van de bevolking zondags twee maal naar de kerk ging. 

Boezemsingel

Symbolisch voor de periode van afbraak was in 1972 de sloop van de Koninginnekerk aan de Boezemsingel, op de grens van Crooswijk en Kralingen, de kerk met haar koperen koepels. Ds. N. Kleermaker – van 1960 tot zijn emeritaat in 1985 aan de stad verbonden – leidde op 31 december 1971 de laatste dienst, waarbij hij zei dat de gemeente ‘te midden van het puin de belofte van God heeft dat Hij doorgaat met het verzamelen, bewaren en voltooien van Zijn werk’. In 2013 werd de kerk verkozen tot ‘mooiste gesloopte kerk ooit’.

In 1972 zag de predikant van de gereformeerde gemeente van Rotterdam-Centrum uit zijn raam de sloop zich voltrekken. En nu kent die Boezemsingelgemeente zelf, die als een soort bakermat van de Gereformeerde Gemeenten geldt, minder dan honderd leden, waar ze er in 1950 meer dan 3000 had. Zowel de ontkerkelijking als de trek van jonge gezinnen naar de omliggende plaatsen speelt hierin mee. Ds. C.A. Korevaar, die hervormd Rotterdam van 1949 tot zijn emeritaat in 1981 diende, vertelde vaak zijn oud-catechisanten in de kerkenraadsbanken van de omliggende middelgrote steden aan te treffen. 

Wartburg College

Dankzij haar rijke kerkelijke historie – niet alleen hervormd, ook uit de kerken van de Afscheiding – heeft Rotterdam wat de andere grote steden niet kennen: reformatorisch onderwijs. Het is juist de laatste (tien) jaren dat het Wartburg College zijn leerlingen meer dan ooit inspireert tot een dienstbare houding voor de stad, tot het present zijn als christen in de samenleving. Zo onderstreept het zijn maatschappelijke relevantie, in het besef dat de school vandaag te weinig leerlingen uit de stad zelf zou werven om nog opgericht te kunnen worden.

Meer dan door middelbare scholieren is de kerk in Rotterdam de voorbije decennia gestempeld door de aanwezige studenten. Velen deden tijdens hun studie de eerste kerkenraadservaring op. Voor de opbouw van De Samaritaan, voor de kerk in Delfshaven, Hillegersberg en Rotterdam-Zuid waren ze van grote betekenis. En tegelijk, hun aanwezigheid betekent soms ook een presentie voor zes jaar of wat langer. Het kan zomaar zijn dat er inzake de opbouw van de gemeente tegelijk iets ‘vluchtigs’ insluipt bij een continue in- en uitstroom van studenten.

Strak en steil

Al moeten we de context tussen dorp en stad niet honderd procent tegenover elkaar zetten, de kerk in de stad zal zich ten volle bewust zijn van haar omgeving, van de context waarin ze kerk is. Dat doet veel met haar – gelukkig maar. Want christen ben je niet op een eiland. Christen ben je tot eer van God en tot heil van je naaste.

Zoals ds. Van Dorp zich inzette voor de kleding van de schoolkinderen, zo kent de Rotterdamse kerk vandaag veel diaconale uitingen van bewogenheid met de naaste. Op allerlei manieren kan ‘een beker koud water’ aangereikt worden. Dat is een constante. Wat wel veranderd is, is de vorm. In culturele verschuivingen gaat de stad immers voorop. Bij zijn afscheid in 1921 zei ds. Van Dorp tegen zijn collega’s dat ‘sommigen uwer mij wel wat strak en steil hebben gevonden, een mens meer passend in vorige tijden’. Vandaag klinkt dit niet meer in afscheidsdiensten.

Inhoud

Zowel op een dorp (waar wat we gewend zijn, bepalend kan worden) als in de stad (waar de openheid naar de cultuur groter is) blijft de vraag naar de inhoud van de verkondiging staan. De woorden die ds. Van Dorp in zijn afscheidspreek uitsprak, zijn daarom wel actueel: ‘Predik het Woord, het Woord geheel. En: laat u met God verzoenen.’

In haar boek God in de stad noemt de Rotterdamse Gea Gort de stad een modern zendingsveld, waarin we gemakkelijk ontmoedigd raken, maar waarin tegelijk een beweging gaande is. Beide is waar – en daarom heeft elke christen in de stad de ander nodig: student, migrant, tweede generatie allochtoon, de interculturele en meertalige ICF, de laagdrempelige gemeenschap Noorderlicht, de hervormde wijkgemeenten die de band met het verleden als sterker ervaren.

Ook tot de kerk in Rotterdam zegt de Heere; ‘Ik ken uw werken.’ (Openb. 3:8) Dat is bemoedigend, troostvol. Altijd is daar een opdracht bij: ‘Houd vast wat u hebt, opdat niemand uw kroon zal wegnemen.’

P.J. Vergunst