Vragen die knagen
Je doet belijdenis van het geloof. Wat een mooie markering van Zijn zegen in je leven! Toch kan je soms zomaar een ontregelende gedachte bekruipen, dat vervelende gevoel: wat als ik me vergis?
Het gaat in de kerk over grote woorden. Je belijdt God als de Vader, de almachtige Schepper, Die hemel en aarde zowel schiep als onderhoudt. Maar als Hij goed is en almachtig, waarom geeft Hij dan zoveel ruimte aan lijden en verdriet? Je belijdt God als de Zoon, Die door Zijn sterven en opstaan een vergeven leven mogelijk maakte. Je bent een nieuwe schepping. Maar als er zoveel genadige kracht in Hem schuilt, waarom kies je dan toch nog zo vaak verkeerd? Je belijdt God als de Geest, Die je van binnenuit naar Zijn beeld verandert. Maar als Hij in je woont, waarom ervaar je Hem dan zo weinig?
Vrienden en collega’s belijden niet wat jij belijdt. Toch leiden ook zij een prima leven. Hebben zij het mis, of jij? Je hoopte dat belijdenis doen je van die vragen zou bevrijden, dat belijden ook begrijpen zou betekenen. Maar de vragen blijven knagen…
Misverstand
Belijden is begrijpen en geloof geeft antwoord op alle vragen. Dat misverstand blijft wonderlijk genoeg wijdverspreid. Misschien hebben we dat als kerkelijke traditie soms wat te nadrukkelijk gesuggereerd. We wisten precies waar die ander fout zat en wij goed. Wij weten het best Wie God is, hoe Hij werkt en wat dat van ons vraagt. Maar als je gelooft in een wereld als de onze, merk je dat het zo niet werkt. Voor elk antwoord komen weer andere vragen op. Als geloof het antwoord moet zijn, wordt geloof dus ook altijd weer aangevochten en bestreden. Niet gek dus dat mensen teleurgesteld afhaken, omdat hun belijden maar nooit helemaal begrijpen wilde worden…
Maar belijden is niet hetzelfde als begrijpen. Geloof is niet het antwoord op alle vragen. Geloof gaat niet over overtuiging, geloof gaat over relatie. En bij een relatie is niet begrip, maar vertrouwen het hart. Als een huwelijk pas stand zou houden als man en vrouw elkaar volledig begrijpen, dan zouden wij allen single zijn. Liefde is niet dat je elkaar helemaal begrijpt.
Liefde is dat je elkaar hebt leren vertrouwen. Je bent trouw, omdat je vertrouwt. Dat is geloven, dat is belijden: leven van de relatie die er door genade kwam. Daarin is niet begrijpen, maar vertrouwen waar het om gaat.
Niet begrijpen
Prachtig brengt Prediker 3 dat in beeld. Prediker schildert het hele herkenbare tijdelijke leven. En dan: ‘God heeft de eeuw in hun hart gelegd, zonder dat de mens het werk dat God gedaan heeft, van het begin tot het eind kan doorgronden.’ En verderop: ‘Ik weet dat alles wat God doet, voor eeuwig blijft; niets is eraan toe te voegen, niets ervan af te doen, en God doet het opdat men vreest voor Zijn aangezicht.’ God is dus eeuwig en wij zijn dat niet. Begrijpen is daarom niet het woord dat je van mensen verwacht. Vrezen, vertrouwen echter wel. Sterker nog: het lijkt erop dat God doet op een manier die wij niet begrijpen, om onze vrees op te roepen.
In dat licht: waarom worden wij zo onrustig van wat wij maar niet begrijpen? Volgens mij kun je op wat je niet begrijpt op ten minste twee manieren reageren. Je kunt zeggen: ‘Ik begrijp het niet, ik kan het niet verklaren, dus dan kan het niet zo zijn.’ Of je kunt zeggen: ‘Ik begrijp het niet, ik kan het niet verklaren, dus dan zal het mij wel te boven gaan.’ Wat je niet begrijpt, kun je kleiner maken (dan kan het ook niet) of juist groter (dan gaat het mij te boven). Je kunt op onbegrip reageren met ongeloof, of juist met aanbidding; met afhaken of juist met vrezend vertrouwen. Waarom koppelen wij onbegrip dan zo snel aan ongeloof, meer dan aan aanbidding? Is het niet logischer om naarmate je minder begrijpt des te meer te gaan aanbidden? Want zo groot is God blijkbaar.
Aanbidden
Zo lijkt Paulus dat in Romeinen 11 te doen. Na drie ingewikkelde hoofdstukken over Israël, verkiezing en verwerping concludeert hij: ‘O, diepte van rijkdom, zowel van wijsheid als van kennis van God, hoe ondoorgrondelijk zijn Zijn oordelen en onnaspeurlijk Zijn wegen!’ En in Jesaja 55 klinkt, over Gods wonderlijke weg met Zijn volk: ‘Want Mijn gedachten zijn niet uw gedachten, en uw wegen zijn niet Mijn wegen, spreekt de Heere.’ God begrijp je niet, Die aanbid je. Als God alleen kan en mag doen wat ik begrijp, dan hebben we een groot probleem…
Wat helpt
Je hoeft dus niet te schrikken van vragen die blijven knagen. Maar hoe hou je het dan vol? Drie dingen die mij helpen.
1. de Bijbel. Ik heb het voorrecht om wekelijks intensief Bijbel te lezen, op weg naar de preek. Zal ik heel eerlijk zijn? Mijn geloof is meer gebouwd op het sterke van de Bijbel dan op de kracht van mijn (vaak ontbrekende) ervaring. Ik ervaar vaak minder van God dan ik zou willen. Maar Zijn Woord overtuigt me elke week weer. Het is zo raak, zo actueel. Ik leef op van de genade die me bladzij na bladzij wordt verkondigd. Onze cultuur onderstreept jou en jouw werk. De Bijbel markeert God en Zijn werk. Juist daarin kan ik ontspannen ademhalen.
2. In het verlengde daarvan: het alternatief. Soms lijkt het net alsof gelovigen met vragen zitten terwijl mensen die niet zeggen te geloven, alles kunnen bewijzen. Maar dat is veel te makkelijk gedacht. Het leven heeft voor iedereen z’n raadsels. Charles Taylor, een christelijke filosoof die een bekend boek over secularisatie schreef, beschrijft dat ergens met het woord ‘achtervolging’. Hij bedoelt, denk ik: iedereen wordt op z’n tijd achtervolgd door knagende vragen. Ook zogenaamde ‘ongelovigen’ worden soms wakker en denken: wat als ik ernaast zit? Iedereen heeft bepaalde vooronderstellingen die je niet wetenschappelijk kunt bewijzen. Het is niet de vraag óf je gelooft, maar in wat of in Wie. God loslaten om wat ik niet begrijp, lost mijn vragen niet op. Het berooft me alleen van een adres in de hemel.
3. de wereldkerk. Kijk eens verder dan onze eigen cultuur. De stem van de traditie kan je laten horen: Gods werk is eeuwenlang. De stem van de wereldkerk vertelt je: Gods werk is wereldwijd. Laat dat je bemoedigen. Lees verhalen van zendelingen en gelovigen vanuit andere culturen. Ontdek bijvoorbeeld dat de vraag naar het lijden in continenten vol lijden verbazend genoeg helemaal niet zo vaak wordt gesteld als in ons welvarende Westen. Laat je geloof en geloofsbeleving verrijken door andere vormen en manieren. En besef dat christelijk geloof geen recente ontwikkeling is. Wij bedenken het niet allemaal zelf. Je bent niet de eerste die vragen stelt. Belijdenis doen is ook je plekje innemen in een eeuwenlange, wereldwijde werkelijkheid die de tijden heeft doorstaan. Ook om daar afscheid van te nemen heb je goede argumenten nodig.
Vertrouwen
Dus: belijden is niet hetzelfde als begrijpen. Geloof gaat over een relatie, en daarin is niet begrip maar vertrouwen het sleutelwoord. Het is een weg van vrezend vertrouwen, waarop miljarden je voorgingen en miljoenen je omringen. Als je dat bedenkt… doe dan je vragen recht, durf je twijfel aan te kijken en laat ze je brengen bij aanbidding.