In 2018 verscheen een boek van Reinier Sonneveld met de veelbelovende titel Het vergeten Evangelie. Op de achterflap staan lovende aanbevelingen van bekende christenen zoals Andries Knevel. Een belangrijke vraag is: doet dit ‘vergeten Evangelie’ recht aan de betekenis van Jezus en Zijn kruisdood?
Reinier Sonneveld groeide kerkelijk op in de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) en studeerde theologie aan de Theologische Universiteit Kampen. Gedurende zijn studie raakt hij los van de kerk, maar niet van het geloof. Nu is hij lid van een huisgemeente. Hij schreef vele columns en heeft diverse korte films, musicals en ‘events’ op zijn naam staan. Ook is hij spreker op festivals, congressen en in kerken. Verder is Sonneveld zelfstandig auteur van vooral populair theologische boeken, waaronder in 2018 Het vergeten Evangelie. Het geheim van Jezus verandert alles.
Christus Victor
De intentie waarmee Sonneveld dat boek geschreven heeft, is lovenswaardig. Sonneveld gaat op zoek naar de betekenis van Jezus en Zijn kruisdood. Hij gaat daarvoor te rade bij de Vroege Kerk. Verschillende kerkvaders schrijven op een levendige, beeldende en dramatische manier over Jezus’ overwinning op de machten van zonde, dood en duivel. Het beeld van Christus Die de machten overwint, wordt wel aangeduid als ‘Christus Victor’.
Sonneveld presenteert in zijn boek een moderne variant van het Christus Victor-model. Hij pikt enkele elementen op uit de Vroege Kerk en geeft daar een hedendaagse invulling aan. Een belangrijk element uit de Vroege Kerk dat hij overneemt, is de zogenaamde ‘recapitulatietheorie’ van Irenaeus. Het Latijnse woord caput betekent ‘hoofd’. Recapitulatie betekent dan ‘herhoofden’, ‘onder één hoofd brengen’ of ‘samenvatten’. Bij de recapitulatie gaat het er dan om dat de mensheid in Christus wordt samengevat met het herstel van die mensheid als doel. Sonneveld combineert elementen uit de Vroege Kerk met het idee uit de koninkrijkstheologie: dat Jezus Koning is en gekomen is om Zijn Koninkrijk op deze aarde te vestigen. Centraal staat bij Sonneveld de gedachte dat Jezus overwonnen heeft, waarbij de kruisiging van Jezus de kroning van God is. God is koning geworden in Jezus’ leven en juist bij Zijn kruisiging gedroeg Jezus Zich koninklijk. Jezus heeft met Zijn leven en sterven een fundamentele doorbraak geleverd bij de overwinning op het kwaad. Nu is het aan ons: onze opdracht is om ons net als Jezus aan God te verbinden, het goede te versterken en het kwade te overwinnen.
Onbijbels en blasfemisch
Dit Evangelie vanuit de Vroege Kerk is volgens Sonneveld vergeten. In plaats daarvan is een ander Evangelie gekomen: verzoening door voldoening. Dat is de gereformeerde verzoeningsleer zoals we die tegenkomen in de Heidelbergse Catechismus (zondag 5 en 6) en de Nederlandse Geloofsbelijdenis (artikel 20-22). Het gaat er daarbij om dat Christus met Zijn kruisdood als straf op de zonde ‘voldoening’ of ‘genoegdoening’ heeft gegeven aan de toorn van God en zo verzoening heeft aangebracht tussen God en mens. Volgens Sonneveld lijkt dit verdacht veel op de heidense offercultus, waarbij God wordt omgekocht om tot andere gedachten te komen. Dit is volgens hem het tegenovergestelde van wat genade is: dat God ‘zomaar’ kan vergeven. Volgens Sonneveld is verzoening door voldoening niet te verenigen met het Christus Victor-model, omdat verzoening door voldoening volgens hem onbijbels en zelfs blasfemisch zou zijn.
Stevige vragen
Sonneveld laat zijn kritiek op verzoening door voldoening samenkomen in ‘elf stevige vragen, die aanhangers van dit model echter zelden behandelen’ (p.215). Een deel van die vragen aan verzoening door voldoening gaat over het bijbelse karakter, de historiciteit van het model en het godsbeeld dat ermee samenhangt. De belangrijkste vragen gaan echter over waarom genoegdoening nodig is en hoe het mogelijk is.
De vragen die Sonneveld stelt, kunnen we niet zomaar naast ons neerleggen, al is het niet zo dat deze zelden behandeld zijn. In ieder geval heeft Hugo de Groot al uitgebreid en bijbels gefundeerd antwoord gegeven op deze vragen als reactie op Faustus Socinus die vergelijkbare vragen stelde. Hij is niet de enige geweest en vele theologen hebben in de loop van de tijd de betekenis van Christus’ kruislijden en vragen rond verzoening door voldoening doordacht.
Vanuit onze tijd en onze cultuur komen deze vragen echter op een nieuwe manier tot ons en zij verdienen het om serieus genomen te worden en opnieuw van antwoorden te worden voorzien. Dé uitdagingen voor de gereformeerde verzoeningsleer vanuit onze cultuur zijn namelijk de moeite met schuld en straf enerzijds en met plaatsvervanging anderzijds.
Gewelddadig karakter
Moeite met schuld en straf uit zich in kritiek op het gewelddadige karakter van Jezus’ kruisdood. Volgens deze kritiek is het onacceptabel dat God de Vader op de een of andere manier deze vreselijke dood gewild zou hebben, omdat dit geweld zou toeschrijven aan Gods karakter. Bij verzoening door voldoening zou het dan om een toornige God gaan, Die uit woede straft. Dit past niet bij een God Die liefde is. Een God Die enkel en alleen liefde is, moet de zonde wel zomaar kunnen vergeven. Als mensen elkaar al zomaar kunnen vergeven, moet God dat ook kunnen zonder dat daar iets tegenover staat.
Lees de volledige tekst van dit artikel in De Waarheidsvriend van donderdag 24 maart 2022. Neem een jaarabonnement (€ 49,95). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van onze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!