Zoveel scherven
Echtscheiding binnen de kerk is een pijnlijke realiteit. Het verbaast ons steeds minder vaak. Er wordt nog wel eens een opmerking gemaakt als: ‘Niemand had dit bij hén verwacht.’ En men gaat weer over tot de orde van de dag.
Dat geldt echter allerminst voor hen die dit betreft en hun omgeving. We staan in dit artikel stil bij het feit dat een echtscheiding meer mensen treft dan het gezin alleen. De omgeving ziet het topje van de ijsberg, maar wat er zich onder water afspeelt, is niet zichtbaar. Vervolgens kijken we waarom een poging tot herstel vaak weinig zinvol is. En ten slotte waarom goed uit elkaar gaan zo ingewikkeld is.
Emotionele achtbaan
De breuk tussen het echtpaar heeft allereerst grote gevolgen voor het betreffende echtpaar en hun kinderen. Emoties kunnen variëren van verdriet, ontzetting, wanhoop, teleurstelling, boosheid. Maar soms ook opluchting, vertwijfeling, of schuldgevoel. Kinderen zoeken hun weg naar nieuw houvast, nu ze alle zekerheden kwijt zijn en de loyaliteit aan beide ouders opeens in het geding is. Hun ouders worden in beslag genomen door alle zaken die geregeld moeten worden en de daarbij behorende emotionele achtbaan. Je ziet ouders worstelen om de belangen van de kinderen goed te behartigen, maar ze komen in alle hectiek nauwelijks toe aan echte aandacht voor hun kinderen.
Familieleden zoeken naar hoe ze met beiden contact kunnen houden, of juist naar hoe ze zich moeten verhouden tot het familielid naar wie ze nu teleurstelling of boosheid ervaren. Het is en blijft toch de vader of moeder van de kinderen. Dominee en ouderlingen worden veelal pas ingelicht als een van beiden al besloten heeft dat een scheiding nog de enig overgebleven optie is. Betrokkenen worden meegenomen in een reeks van verhalen die elkaar tegen lijken te spreken. Ze vragen zich af wie er de waarheid spreekt. Of, zou het ook beide waar kunnen zijn? Wat een complexiteit! Gemeenteleden die zich afvragen hoe ze iets voor deze familie kunnen betekenen, weten vaak niet waar ze goed aan doen. Want als je de een helpt, betekent dat dan dat je partij kiest of ermee instemt? Zoveel vragen, zoveel scherven.
Topje van de ijsberg
Het besluit om te scheiden lijkt vooral voor omstanders plotseling te komen, maar schijn bedriegt. In de periode daaraan voorafgaand is een van beiden de teleurstelling die over het huwelijk ervaren wordt, meer onder ogen gaan zien. Na jarenlang proberen en zoeken naar Gods weg kan de hoop op verbetering naar de achtergrond raken, bijvoorbeeld omdat er sprake is van psychische/psychiatrische problematiek. Dan blijven er uiteindelijk twee opties over: de situatie aanvaarden met alles wat daarbij hoort; of, wanneer men dát niet meer op kan brengen, ruimte voor scheiding laten komen als enige overgebleven optie. Er ontstaat dan een impasse waarin verlies wordt erkend en doorleefd. Dit kan leiden tot diepe rouw om wat er niet (meer) is. Wanneer men eenmaal gaat erkennen dat er iets mis is en zich daar niet langer tegen verzet, verschuift de focus en gaat men dit steeds meer bevestigd zien. Wat je aandacht geeft, groeit.
Emotioneel losgemaakt
Die groeiende overtuiging brengt een proces van losmaking op gang, waarbij de ene partner op emotioneel terrein in toenemende mate afstand neemt van de ander. Die kan dit op zijn of haar beurt interpreteren als de gebruikelijke ups en downs in de relatie, een depressie, burn-out, of een aan leeftijdsfase gerelateerde crisis. Introverte personen trekken zich eerder terug en extraverte personen praten met anderen hierover. Het risico op verliefd worden op een ander is nu groot. Wanneer er een derde in het spel is, versnelt dit het proces van afscheid nemen. Na de impasse die ervaren kan worden als een diepe worsteling, volgt het nemen van een besluit. Dit besluit, hoe pijnlijk ook, geeft ook hoop op verandering. Er ontstaat ruimte voor nieuwe ontdekkingen en nieuwe doelen.
De omgeving ziet in deze fase soms grote veranderingen. En dit is vaak het moment waarop de scheidingsmelding wordt gedaan.
Bereidheid tot herstel?
Degene die de scheidingsmelding krijgt, weet mogelijk niets van wat hier allemaal aan vooraf is gegaan en is geschokt. Zeker wanneer hij/zij geen scheiding wil en liefde ervaart voor de ander of zich gekrenkt voelt door het eenzijdige besluit. Men wil vechten voor herstel van de relatie, omdat men op het punt staat iets te verliezen wat kostbaar is.
Hierdoor ontstaat er een bereidheid om alles in het werk te stellen om echtscheiding tegen te gaan. Familie, vrienden en kerkenraad worden erbij betrokken om hem/haar tot andere gedachten te brengen. Vaak blijkt de ander niet meer bereikbaar en niet te bewegen tot een heroverweging of om nog in therapie te gaan. Hij of zij heeft immers in de voorgaande tijd na wikken en wegen een besluit genomen.
Schuld en schaamte
Ik vraag me af of je niet kunt stellen dat het voor veel niet-christenen hier stopt. De breuk is een feit en daar legt men zich na verloop van tijd bij neer. Voor christenen ligt dit gecompliceerder. De belofte van trouw weegt zwaar. ‘Een huwelijk wordt in de hemel gesloten’, zo luidt het gezegde. En wat te denken van het zevende gebod? Schuld en schaamte spelen meer een rol. Schuld, omdat de belofte van trouw tot de dood niet wordt nagekomen. Schaamte, omdat afgeweken wordt van de norm. Dat brengt een gevoel van falen met zich mee tegenover zichzelf, de medemens, maar meer nog: tegenover God. Het besluit om te gaan scheiden wordt meestal niet lichtvaardig genomen en het aanvaarden dat de ander zich van je wil scheiden, is dan ook een diepe, pijnlijke weg.
Ik ben er voorstander van om te zoeken naar mogelijkheden tot herstel van de relatie. Dit werkt echter alleen wanneer beide partners bereid zijn zich hiervoor ten volle in te zetten. En daar wringt vaak de schoen. Wanneer een van beiden al een proces van emotionele losmaking achter de rug heeft en de breuk al in meer of mindere mate heeft geaccepteerd, dan heeft hij/zij als het ware al afscheid van de ander genomen en is gericht op een eigen toekomst zonder die ander.
Erkenning
De verlatene verkeert in shock en is, zoals gezegd, vaak bereid om alles uit de kast te halen om de vertrekkende partner tot andere gedachten te bewegen.
Daarin wordt hij of zij vaak bijgestaan door familie, vrienden en predikant/kerkenraad, voor wie dit ook onverwacht komt. Er volgt een periode van zoeken naar een ingang en proberen om hem of haar tot andere gedachten te bewegen, wat maar zelden lukt. Wanneer je je realiseert dat de ene partij zich al heeft losgemaakt en bezig is zijn/haar eigen leven zonder die ander op te bouwen en de andere partij zich juist opnieuw wil gaan verbinden met de vertrekkende partij, wordt iets meer helder waarom deze inspanningen veelal zo weinig effect hebben. Hun beider belang is in strijd met elkaar en de teleurstelling aan beide zijden maakt een gesprek over wat er nog kan, haast onmogelijk, omdat het in de meeste gevallen doorspekt is met heftige emoties.
Beide partners hebben het nodig dat ze zich gehoord voelen over de pijn en teleurstelling. Zolang er geen erkenning komt voor dit verdriet, zal de vertrekkende partner niet openstaan om te praten over eventuele mogelijkheden om terug te keren. De omgeving is veelal zó gericht op herstel dat de vertrekkende partner geen ruimte voelt om zich te uiten over zijn/ haar gemis, verdriet of teleurstelling. Iemand die zich niet gehoord voelt, wordt daarmee gestaafd in zijn keus om te vertrekken. Het haast dwingen tot herstel of het nauwelijks oog hebben voor de reden waarom hij/zij het écht niet meer ziet zitten om verder te gaan, leidt tot verharding. Dit kan het begin zijn van een strijd die hen niet dichter tot elkaar brengt, maar uiteindelijk helaas zorgt voor heviger wordende conflicten, met soms een vechtscheiding als gevolg.
Omzien
Het zal duidelijk zijn dat dit thema te complex is om aan het eind van dit artikel in een paar zinnen passende adviezen te geven voor alle betrokkenen. Toch enkele suggesties. In de Bijbel worden we opgeroepen tot omzien naar onze naaste. De Bijbel spoort ons aan om niet te veroordelen, maar om naast de ander te gaan staan. Als we daarbij iets weerspiegelen van de compassie die Jezus had voor de mens in nood, dan kunnen we vervolgens zoeken naar een manier die bij ons past, om dit omzien naar de ander vorm te geven. Dat kan in praktische zin door een kaartje te sturen, een stapel pannenkoeken te bakken, de kinderen op te vangen of door een luisterend oor te bieden. Laten we deze gezinnen en hun dierbaren bij God brengen, Hij belooft de Hoorder van de gebeden te zijn.