De ‘Stichting Vrienden van dr. H.F. Kohlbrugge’ heeft er goed aan gedaan om de belangrijkste werken van dr. W. Aalders opnieuw uit te geven. Aalders’ boek 'De Kerk, het hart van de wereldgeschiedenis', bestaat uit een vijftal delen.
De vijf delen in het boek zijn als volgt getiteld: ‘De tijd van de apostelen’, ‘De tijd van de kerkvaders’, ‘De tijd van de pausen’, ‘De tijd van de hervormers’ en ‘De tijd van de getuigen’. Dr. H. Klink heeft de uitgave voorzien van een fraaie inleiding.
Geding
Dr. Aalders (1909-2005) beschouwt de kerk als de planting van de Vader. Zo worden twee dingen tot uitdrukking gebracht, namelijk het wonder van haar oorsprong en haar historische wording – dat wil zeggen, haar plaats in de wereldgeschiedenis. Volgens Aalders neemt de apostel Johannes een bijzondere plaats in onder de apostelen. In navolging van deze apostel benadrukt Aalders het ‘getuigen’ (marturein) als een belangrijke roeping van de kerk. Getuigen veronderstelt een geding. De wereld zelf is in dit geding betrokken. Dit komt ook tot uitdrukking in het getuigenis van de apostel Johannes, wanneer hij in Openbaring 1:5 Christus de ‘Overste van alle koningen van de aarde’ noemt.
Bisschop
Aalders schrijft uitgebreid over het ambt van bisschop. Pas bij het heengaan van de apostelen ziet hij dit ambt tot volle ontplooiing komen. Het getuige-zijn ziet Aalders via dit ambt werkelijkheid worden. Aalders beschrijft ook de verworteling van de kerk in Europa. Ik citeer: ‘In geen werelddeel is de kerk dieper in de geschiedenis geworteld en als instituut voller tot ontplooiing gekomen dan in Europa.’ (p.101) Hij onderstreept in dit verband de grote betekenis van ‘de apostolische vestiging van de Ecclesia (kerk, red.) te Rome’.
Vloek
De kerk heeft ook een organisatie. Hierover schrijft Aalders in het derde deel, ‘De tijd van de pausen’. In die organisatie van de kerk gaat het ook om haar ontplooiing als geestelijke gemeenschap. Die organisatie veronderstelt het ambt. Aalders schrijft enerzijds waarderend over het pausdom: ‘Dankzij het pausdom heeft de kerk de storm der barbaren, de anarchie der Longobarden, Albigenzen, Bogomilen en Manicheeërs kunnen weerstaan.’ (p.204) Anderzijds beschrijft Aalders ook hoe er steeds meer macht en gezag kwamen te liggen bij de Romeinse curie. Aalders aarzelt niet om te schrijven dat de macht veranderd is van een zegen in een vloek.
Kerkhervorming
Aalders schrijft over de kerkhervorming als een nieuwe loot van de kerk als planting van de Vader. In de reformator Luther ziet hij het getuige-zijn van de kerk tot uiting komen. Niet in de laatste plaats in het verbranden van de pauselijke bul en de kerkelijke wetboeken. Aalders beschouwt dit als een cruciaal moment in de kerkhervorming. Die nieuwe loot van de kerk als planting van de Vader heeft in de Hervormde Kerk een landelijk stek gekregen. Van grote betekenis hiervoor is de synode van Emden geweest.
Godsverduistering
In het slotdeel, ‘De tijd van de getuigen’, schrijft Aalders over de tijd na de Franse Revolutie. Aalders plaatst de Revolutie tegenover de Reformatie. De Reformatie wilde terug naar de oorsprong van het christelijk geloof en de Revolutie wilde terug naar het ingeboren vrijheidsverlangen van de mens. De mens ziet zichzelf meer en meer als een geschiedenismakend persoon die los van God zijn weg gaat, met alle gevolgen van dien.
De kerk heeft volgens Aalders geen antwoord op vragen waar zij door de Revolutie en het moderne geschiedenis-denken voor gesteld is. In de inleiding schrijft Aalders dat we leven in een tijd ‘waarin het woord godsverduistering de existentiële ervaring is geworden van zeer velen die voorheen nog religieus en kerkelijk waren’ (p.40). Aalders noemt in dit verband ook de wanhoop van het nihilisme.
Ik vermoed dat deze woorden vandaag alleen maar actueler geworden zijn. Hoe nu verder?
Lees de volledige tekst van dit artikel in De Waarheidsvriend van donderdag 9 november 2023. Neem een jaarabonnement (€ 52,50). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van onze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!