column

Empathie

Een Italiaans spreekwoord zegt: ‘vertalen is verraden’. Elke vertaling doet tekort. Kun je werkelijk recht doen aan de woorden van een ander? Een ‘neutrale’ vertaling bestaat niet.

De afgelopen maand waren er twee situaties waarin dit weer eens heel duidelijk bleek. 

Het Nederlands Bijbelgenootschap had een aantal jaar geleden al besloten om in de nieuwe editie van de Nieuwe Bijbelvertaling de eerbiedskapitaal weer in te voeren: ‘U’ en niet langer ‘u’, als het over God gaat.

Waar bij deze beslissing de ene groep bijbellezers zich herkent weet in de eerbied voor Gods Naam, roept het bij een andere groep lezers veel weerstand op: naast ‘U’, worden ook ‘Hij’ en ‘Hem’ met een hoofdletter geschreven. Benadruk je dan niet veel te veel het mannelijke verwijswoord? God is immers geen man. 

Toen was er het incident bij uitgeverij Meulenhoff over de vertaling van het werk van de Amerikaanse dichteres Amanda Gorman die tijdens de inauguratie van president Biden het gedicht ‘The Hill We Climb’ voorlas.

De keuze voor de vertaling was gevallen op de Nederlandse auteur Marieke Lucas Rijneveld, die recent nog de prestigieuze Booker Prize won. Maar zo luidde de kritiek: de poëzie van een zwarte vrouw moet niet door een wit iemand worden vertaald.

Het gaat hier om macht, zo betoogde een columnist in de Volkskrant. Vertalen als verraad aan hen die geen stem hebben of krijgen. Je vraagt je overigens nu al af wie straks de recensie moet schrijven van het in het Nederlands vertaalde werk.

Beide voorbeelden laten zien dat vertalen toch vooral een dwarse oefening is in empathie. Echte empathie is een combinatie van nederigheid en gerechtigheid: verder kijken dan je eigen positie en tegelijk recht willen doen aan de prijs die een ander moet betalen. Een duidelijke mening moet gepaard gaan met besef van wat het een ander kost. 

Dit lijkt me ook van toepassing op de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen. Elke vertaling van de uitslag zal voelen als verraad door een deel van de kiezers. Naast wijsheid, hoop en bid ik dit jaar ook maar eens om veel empathie bij onze nieuwe politici. 

T.T.J. Pleizier