Trees Blom Daar gaat een dominee voorbij! Predikanten, pastorieën en kerken in Nederhemert. Uitg. Foxy Design, Zaltbommel (te koop bij ’t Kloske in Nederhemert); 216 blz.; € 19,50.
Voornaam uitgegeven, met een harde kaft én met een weinig originele titel – dat is de beschrijving van de vijftig predikanten die Nederhemert sinds H.J. van Gemert in 1631 gediend hebben. Van elk van hen biedt de auteur, die tientallen jaren op het eiland van Nederhemert woonde, de beschikbare informatie. Blom stelt dat de geschiedenis van de predikanten sterk verweven is met de geschiedenis van het Bommelse dorp.
Cruciaal in die historie was de afschaffing van het collatierecht in 1922, waardoor de eigenaar van het kasteel geen invloed meer kon uitoefenen op de keuze voor de dominee. Voor een aanvulling van het jaargeld was vanuit het kasteel lange tijd gezorgd. Enige afstand tussen kasteel en kerk was er bij de vestiging van de Bataafse Republiek, eind achttiende eeuw, al gekomen, toen de overheid zich niet meer mocht bemoeien met gemeentezang en bidstonden.
De bevolking van Nederhemert had de ethische of zelfs liberale predikanten min of meer gedoogd, soms ook gewaardeerd, terwijl een groep thuis de oudvaders las of in gezelschappen samenkwam. Toen het collatierecht eindigde, ging de kerkenraad op zoek naar een dominee die geen gezang liet zingen.
Met ds. Justus Vermaas kwam in de Tweede Wereldoorlog voor het eerst de gereformeerde prediking op de kansel. Met ds. G. Veldjesgraaf kreeg Nederhemert in 1962 de eerste predikant die zich tot de Gereformeerde Bond rekende. Haar laatste drie dominees (W.J. op ’t Hof, H. Zweistra en J. van Meggelen) behoren tot de Hersteld Hervormde Kerk.
Het boek van Blom – meer een naslagwerk dan een boek om te lezen – bevat veel leuke weetjes, zoals over ds. J.A. Cramer, die in 1890 opmerkte wel geschoold te zijn in wetenschappelijke disputen maar niet geleerd had hoe je moest praten met mensen in kleine dorpen. Of over de brand in 1759, waarbij pastorie en kerkelijk archief verloren gingen en waarbij de synode geen toestemming gaf voor een landelijke collecte. Waarom? Omdat er elders grotere noden waren, zoals in Strijen, waar een brand 112 boerderijen in de as legde.
Tot slot, inzake kerk en theologie mist deze uitgave enkele meelezers. Zo wordt er gesproken over ‘de synode van de Gereformeerde Bond’, lees ik dat ‘de volgelingen van Arminius ervan overtuigd waren dat de mens door goede werken zijn lot na de dood kon beïnvloeden’, was ds. H. Zweistra docent op ‘de Chr. PABO Guido de Bres in Rotterdam-IJsselmonde’.