Armoede staat hoger op de agenda en er is een toenemend besef van het gegeven dat het in ons land een probleem is. Dat leert het grootschalige onderzoek naar de betrokkenheid van kerken en diaconale organisaties bij de aanpak van armoede en schulden. Tegelijk: in een ‘gevestigde kerk’ staat armoede verder af van veel leden.
Als we nadenken over armoede in relatie tot onze vrijgevigheid, dan heeft Kerst ons veel te zeggen. Paulus wijst de gemeente van Korinthe erop: ‘Want u kent de genade van onze Heere Jezus Christus, dat Hij omwille van u arm is geworden, terwijl Hij rijk was, opdat u door Zijn armoede rijk zou worden.’ Die armoede van Jezus, dat betrof Zijn maatschappelijke positie. Tegen mensen die Hem volgen wilden, zei Hij (Matt.8) dat ‘de vossen holen hebben en de vogels in de lucht nesten, maar de Zoon des mensen heeft niets waarop Hij het hoofd kan neerleggen’. Nog minder is Hij dan de vossen en de vogels. Hem volgen, dat is niet alleen delen in Zijn onderwijs, maar ook in de onzekerheid van het bestaan, zo legt Hij uit.
Dat Hij omwille van ons arm geworden is, dat gaat echter dieper, dat raakt aan het ondergaan van de vloek van de wet. In Filippenzen 2 lezen we dat Hij de gestalte van een slaaf aangenomen heeft, dat ‘Hij Zichzelf vernederd heeft en gehoorzaam geworden is, tot de dood, ja, tot de kruisdood’. In de zondige en schamele situatie van ons bestaan is de Zoon van God gekomen – reden voor elke knie om te buigen voor Hem.
Geld, niet voor de armen
Niet alleen met Kerst, ook in de lijdensweken komt het thema ‘armoede’ opnieuw naar voren. Als de plannen om Jezus te doden steeds vastere vorm aannemen, als de overpriesters steeds meer de leiding nemen en zoeken naar een list om Hem gevangen te nemen, is er in het huis van Simon een vrouw. Zij breekt een fles en giet de inhoud over Jezus’ hoofd, een duur parfum dat staat voor het jaarloon van een arbeider. Ze geeft geen aalmoes, moet doet veel meer: een goed werk. Ze heeft van tevoren Zijn lichaam gezalfd voor de begrafenis, in het Jodendom een onderdeel van het begrafenisritueel voor rijke mensen. Wat de discipelen later niet doen, doet Maria hier.
Verontwaardiging komt er echter in Simons huis, aan Zijn tafel klinkt een scherpe uitval: ‘Waartoe deze verkwisting, dit geld dat niet naar de armen gaat?’ Dan zegt Jezus dat verkwisting hier niet aan de orde is: ‘Want de armen hebt u altijd bij u en wanneer u wilt, kunt u hen weldoen.’ In uren waarop het meer en meer gaat spannen in Zijn leven, wil Jezus de zorg voor de armen overigens niet relativeren. Nu mag echter de erkenning van Hem als Messias vooropgaan, het liefdebetoon aan Hem persoonlijk. Dr. A. Noordegraaf schreef ergens: ‘De aan Jezus bewezen liefde is nooit vervanging van maar altijd de wortel van de zorg voor de armen.’
Altijd armen
De armen, altijd zijn ze in ons midden. In heel de geschiedenis is dat zichtbaar. Naar Gods bedoeling is dit evenwel niet. In een leven bij Zijn wetten hoort geen armoede. In Deuteronomium 15 lezen we: ‘Overigens hoeft er onder u geen arme te zijn, want de Heere zal u overvloedig zegenen in het land dat de Heere, uw God, u als erfelijk bezit geeft om dat in bezit te nemen.’ Is er onder u een arme, dan moet ‘u uw hand wijd voor hem opendoen’. In vers 11 lezen we de woorden waarop Jezus in het huis van Simon teruggrijpt: ‘Want armen zullen binnen uw land nooit ontbreken.’
•••
De armen, ze zijn er altijd. Opvallend en veelzeggend mogen we het vandaag noemen dat in een welvarend land als Nederland meer en meer over armoede gesproken wordt. Ramingen uit september jl. spreken over 1,1 miljoen mensen! We kennen zelfs een minister van (onder meer) Armoedebeleid, Carola Schouten. De grotere gemeenten in ons land kenden al langer wethouders voor armoedebeleid. Het lag voor de hand dat de kerken enkele weken geleden aan deze minister het rapport ‘Gerechtigheid en barmhartigheid’ overhandigden, het onderzoek naar hun betrokkenheid en die van diaconale organisaties als het Leger des Heils en SchuldHulpMaatje bij de aanpak van armoede en schulden.
Onmiskenbaar grote rol
De kerken en de diaconale organisaties vinden het belangrijk dat via dit onderzoek zíchtbaar wordt wat ze doen om armoede te bestrijden én welke trends zichtbaar zijn. Over dat eerste motief dacht ik even na: Zegt Jezus in de Bergrede (Matt.6:4) immers niet dat onze liefdegave in het verborgene moet zijn en dat Hij die in het openbaar vergelden zal? Die waarheid laten we staan – en dat verborgene blijft gelden voor elke individuele hulpverlening.
Voor de kerken als geheel is het wel belangrijk dat bekend is wat ze doen. Niet als eerste vanwege haar reputatie. Wel omdat er ooit in Jeruzalem een gemeente was waar men alle dingen gemeenschappelijk had, waar gedeeld werd naar dat ieder nodig had én waar de gemeente genade bij heel het volk vond en de Heere mensen toevoegde. Vooral echter opdat de kerken in het geheel van de samenleving bekend blijven staan als vindplaats van geloof en hoop én als plaats van belangeloze naastenliefde. In dit kader heeft minister Schouten de kerken om hulp bij het signaleren van armoede gevraagd. Ze noemde de rol van de kerk ‘onmiskenbaar groot’, juist omdat de overheid steken heeft laten vallen, omdat regelingen vóór mensen gegaan zijn en beleid hardvochtig was. Op die momenten, zei Schouten, ‘is er behoefte aan plekken van geborgenheid, plekken waar barmhartigheid en vertrouwen heersten’.
Ambassadeur van de kerken
Hier beluisteren we geen minister die het straatje van de overheid schoonveegt, het beleid vergoelijkt, maar die erkent wat er fout ging en benoemt dat ze de ander nodig heeft. Met een verwijzing naar Psalm 72 verwoordde ze de taak van de overheid om recht te doen aan armen, terwijl ze tegelijk erkent dat die overheid niet alles kan. Schouten sprak bij de presentatie uit dat te weinig bekend is hoeveel vrijwilligers zich inzetten. ‘Ik wil graag uw ambassadeur zijn.’ Hier is iemand aan het woord die de relatie tussen overheid en kerk doordacht heeft.
Wat leren we uit het driejaarlijkse onderzoek over ‘kerk en armoede’? Het geschatte aantal uren dat betaalde en onbetaalde krachten besteed hebben aan het ondersteunen van mensen in armoede, is 2.260.589, ruim meer dan twee miljoen uren dus. Aan armoedebestrijding is bijna € 41 miljoen uitgegeven. Naast deze geldelijke support zijn er voedsel- en kledingbanken en heeft sociaal-emotionele ondersteuning plaats, met name door het bieden van een luisterend oor. Tevens is er coaching, zodat mensen begeleid worden om voortaan schuldenvrij te leren leven.
Schaamte
In lijn met de brief van Jakobus heeft de hulp plaats zonder aanzien des persoons. Immers, mensen zonder christelijke achtergrond worden op gelijke wijze geholpen, terwijl er vooral oog is voor mensen die buiten bereik of blikveld van officiële instanties vallen, zoals daklozen. Vanuit vertrouwen, liefde en gelijkwaardigheid zoeken kerken en diaconale organisaties mensen aandacht te geven, kansen te bieden. We moeten hierbij wel opmerken dat dit de inténties zijn, omdat in het onderzoek de ontvangers van kerkelijke hulp niet aan het woord komen, mensen die kunnen vertellen wat ondersteuning met hen doet.
Is er armoede onder de kerkleden zelf, dan speelt schaamte beslist mee, al durven mensen er sinds de energiecrisis openlijker over te spreken. ‘Rondom schulden blijft het beeld hardnekkig dat schulden krijgen je eigen schuld is,’ al kán dit natuurlijk wel het geval zijn. Bij de migrantenkerken speelt armoede onder de eigen leden vaak breder en is die soms ook onder de predikanten zichtbaar, terwijl binnen de gevestigde kerken armoede veel verder van de leden afstaat. Ten aanzien van deze armoede is het goed te beseffen dat dit verschijnsel niet op zichzelf staat: armoede leidt tot gezondheidsproblemen en tot sociaal isolement.
Dienend actief
Diakenen doen er goed aan dit rapport in hun vergadering te bespreken, de uitkomsten en aanbevelingen te delen. Zo voorkomen we dat er een gebrek aan kennis is over betekenis en impact van armoede en onze gemeenteleden onvoldoende zicht hebben op de omvang van armoede in de eigen regio. Het komt immers ook voor dat armoede niet zichtbaar is en, zoals ik las, ‘kerkleden in hun middenklasse bubbel blijven’. Investeren in het verstrekken van duurzame hulp is een belangrijke aanbeveling. Dat houdt in dat mensen geholpen worden op de arbeidsmarkt te komen en dat preventie aandacht krijgt.
Onlangs heeft de Voedselbank de hulp ingeroepen van Kerk in Actie, de hulpverleningsorganisatie van de Protestantse Kerk, waardoor het initiatief ‘Samen tegen armoede’ ontstond. Voor elke diaconie ligt hier een roeping. Dienend actief zijn voor de ander, het past elke christen.
Armoede én rijkdom, het zijn thema’s waarover Gods Woord ons veel leert, thema’s die verraden waarnaar ons hart uitgaat. Om die reden tot slot een woord uit de Bijbel, een spreuk van Salomo (Spr.28:8): ‘Wie met rente en met winst zijn bezit vermeerdert, brengt het bijeen voor hem die zich over armen ontfermt.’
Geïnteresseerd in meer lezenswaardige artikelen? Neem een jaarabonnement (€ 52,50). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van onze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!